به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، طراحی و ساخت واگن های مترو یکی از بزرگترین پروژه‌های فناورانه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است که با مشارکت شرکت‌های دانش بنیان در حال اجرا است. به گفته دبیر ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی، حمل و نقل پیشرفته این پروژه در دنیا ۲ ساله اجرایی می‌شود، ولی محققان ایرانی در شرایط تحریم و شیوع کرونا اقدام به بومی سازی " فناوری‌های زیرسیستم محصول"، "فناوری طراحی و یکپارچه سازی محصول و آزمون" و "فناوری‌های آزمون محصول و دسترسی به سطح کیفی جهانی" شده است.
دکتر منوچهر منطقی با اشاره به برنامه‌های این ستاد برای طراحی و ساخت واگن مترو، توضیح داد: باتوجه به تاکید ماده ۵۴ قانون برنامه ششم توسعه مبنی بر طراحی و ساخت واگن قطار مترو تا سطح ۸۵ درصد بومی سازی توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت صنعت، معدن و تجارت، از اواخر سال ۹۷ این پروژه توسط این معاونت در دستور کار ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی، حمل و نقل پیشرفته قرار گرفت.
وی با بیان اینکه روش کار ستاد توسعه فناوری‌های حمل و نقل پیشرفته در اجرای این پروژه تشکیل یک تیم کاری با استفاده از توانمندترین شرکت‌ها و نهادهای دانش بنیان کشور بوده است، اظهار کرد: پس از ۴ ماه مطالعه، تیم پروژه انتخاب و قرارداد طراحی و ساخت یک "رام" واگن ملی در تیرماه سال گذشته بین معاونت علمی و فناوری، شرکت مترو، جهاد دانشگاهی و شرکت مپنا منعقد شد.
منطقی "طراحی یک پلتفرم مترو برای استفاده در کل متروهای کشور" را از اهداف و برنامه‌های این ستاد در قرارداد ۳ جانبه منعقد شده دانست و ادامه داد: "توانمندسازی زنجیره تامین واگن مترو در کشور در دسترسی به فناوری قطعات، محصول، تضمین مرغوبیت و ایجاد ظرفیت تولید حداقل ۱۰۰ واگن مترو در سال" و "کمک به ایجاد آزمایشگاه‌های ملی برای تضمین مرغوبیت اجزای محصول و محصول نهایی" از دیگر اهداف این همکاری به شمار می‌رود.
به گفته وی در این همکاری سه جانبه در زمینه "استفاده از فناوری‌های روز در قطعات و زیرسیستم‌های محصول" برنامه ریزی صورت گرفته است.
کسب دانش فنی دو بخش اصلی مترو
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی، حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی با اشاره به فناوری‌های توسعه یافته در این پروژه ملی، خاطر نشان کرد: در بین محصولات ریلی، "واگن مترو" از نظر سطح فناوری و تنوع، در رتبه بالاتری قرار دارد و این در حالی است که تا قبل از شروع این پروژه، تنها۳۲ درصد از فناوری‌های بخش‌هایی چون "بدنه "، "سیستم تهویه"، "سیستم برق"، "تزیینات داخلی و خارجی مترو" و "مونتاژ و آزمون واگن مترو" محصول که عمدتاً دارای فناوری متوسط هستند، بومی سازی شده بودند.
وی ادامه داد: علاوه بر آن هیچ یک از بخش‌های مترو با فناوری پیشرفته مانند "سیستم کنترل کل قطار"، "سیستم رانش قطار"، "سیستم تعلیق قطار"، "موتور الکتریکی قطار" و "در و ترمز" بومی سازی نشده بودند.
منطقی یادآور شد: باتوجه به هدفگذاری سطح اکتساب فناوری در قانون برنامه ششم، ستاد دسترسی به کلیه فناوری‌های پیشرفته را در دستور کار خود گذاشت که خوشبختانه به همه آنها دسترسی پیدا شده است.
وی اضافه کرد: مهمترین فناوری‌های این پروژه بخش‌های "سیستم کنترل کل قطار" و "سیستم رانش" است که این فناوری‌ها توسط جهاد دانشگاهی تولید شد. با صنعتی‌سازی این فناوری‌ها جهاد دانشگاهی جزء ۱۰ مجموعه برتر دنیا در این فناوری‌ها قرار می‌گیرد.
مشارکت بخش‌های دانش بنیان در متروی بومی
دبیر ستاد فناوری‌های حوزه فضایی، حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی با تاکید بر اینکه توسعه فناوری‌های پیشرفته توسط شرکت‌های دانش بنیان و جهاد دانشگاهی صورت گرفته است، اظهار کرد: واگن مترو اصولاً یک محصول دانش بنیان است؛ از این رو کلیه شرکت‌های درگیر در طراحی و ساخت محصول، یا دانش بنیان و یا در حال دانش بنیان شدن هستند.
وی به بیان میزان پیشرفت کشور در زمینه تولید واگن مترو پرداخت و گفت: فناوری‌های مطرح در واگن مترو شامل "فناوری‌های زیرسیستم محصول"، "فناوری طراحی و یکپارچه سازی محصول و آزمون" و "فناوری‌های آزمون محصول و دسترسی به سطح کیفی جهانی" می‌شود و در حال حاضر فناوری‌های زیرسیستم‌های محصول، همه اکتساب شده‌اند.
منطقی ادامه داد: علاوه بر آن فناوری طراحی و یکپارچه سازی محصول با اتمام پروژه و آزمون‌های محصول در محیط شبیه سازی شده و محیط واقعی این بخش تا آخر سال جاری تکمیل خواهد شد.
به گفته این مقام مسوول فناوری آزمون محصول و دسترسی به فناوری در سطح کیفیت جهانی در بهار سال ۱۴۰۰ توسط یک مرجع بین‌المللی انجام می‌شود.
منطقی یادآور شد: قرار است فناوری‌های کسب شده در یک شرکت دانش بنیان متمرکز شود و شرکت مترو تهران و کلیه متروهای شهرستان‌ها در این شرکت سهام داشته باشند.
جایگاه کشور پس از اتمام پروژه مترو
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های حمل و نقل پیشرفته با اشاره به وضعیت کشور در دستیابی به دانش فنی ساخت مترو، اظهار کرد: واگن‌های موجود در شرکت مترو تهران که عمدتاً توسط چینی‌ها طراحی و ساخته شده است، تاکنون سه نسل ارتقاء فناوری داشته‌اند.
وی با بیان اینکه فناوری‌های واگن ملی در نسل ۴ طراحی شده است، افزود: این سطح نسبت به فناوری واگن‌های چینی موجود بالاتر بوده، ولی با سطح جهانی فاصله دارد و شرکت دانش بنیانی که دستاوردهای فناوری این پروژه در آن مستقر خواهد شد، وظیفه ارتقای فناوری واگن ملی فعلی تا سطح فناوری جهانی را برعهده دارد.
وی با تاکید بر اینکه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از تثبیت فناوری‌های اکتساب شده و نیز ارتقاء این فناوری‌ها تا سطح جهانی حمایت خواهد کرد، یادآور شد: تکمیل زنجیره آزمون جهت دسترسی به استانداردهای بین المللی از دیگر موضوعاتی است که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از آن حمایت می‌کند.
منطقی ادامه داد: به بیان دیگر کل زنجیره ارزش واگن مترو که شامل مواردی چون "توسعه فناوری های زیرسیستم‌ها"، "توسعه فناوری یکپارچه سازی واگن نسل ۴"، "توسعه فناوری‌های آزمون محصول" و "ارتقاء فناوری‌های زیرسیستم تا سطح بین المللی" است، مورد حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری قرار دارد.
منافع اقتصادی کشور با دستیابی به دانش فنی مترو
وی به منافع اقتصادی کشور در دستیابی به فناوری‌های قطار بومی اشاره کرد و گفت: در برنامه ششم توسعه تامین ۲۰۰۰ واگن پیش بینی شده است و با توجه به اینکه ۶۳۰ واگن از طریق فاینانس بین‌المللی توسط وزارت کشور در جریان است، طبعاً ۱۳۷۰ واگن بعدی می‌تواند با توجه به دسترسی به فناوری تا ۸۵ درصد در داخل کشور تولید شود.
وی ارزش اقتصادی این تعداد واگن مورد نیاز را ۱۶۵۰ میلیون دلار ذکر کرد که از این میزان ۶۰ تا ۷۰ درصد یعنی حدود یک میلیارد دلار آن به صورت داخلی و مابقی خریدهای خارج قطعات و مواد استاندارد است و ادامه داد: همچنین تعداد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در این زمینه بالا و در حدود ۲۵۰۰۰ نفر برآورد شده است.
منطقی با تاکید بر اینکه اجرای این پروژه همچنین دستاوردهای زیادی را در سطح ملی خواهد داشت، اظهار کرد: این پروژه دستاوردهای بسیار زیادی در سطح ملی داشته که "تکمیل زنجیره ارزش مترو اعم از طراحی و ساخت ایستگاه‌ها، ایجاد زیرساخت‌ها، ایجاد سیستم‌های کنترل ترافیک و طراحی ساخت واگن مترو" یکی از این دستاوردها است. با این توانمندی کشور می‌تواند در بسیاری از نقاط جهان در مناقصه‌های ایجاد خطوط مترو و به صورت کلید در دست شرکت کند و با کمک توان داخلی عمده این پروژه‌های بین المللی را انجام دهد.
این مقام مسؤول "کسب رکود جهانی برای طراحی و ساخت این محصول در سطح ملی و بین المللی" را از دیگر دستاوردهای اجرای این پروژه عنوان کرد و گفت: اگرچه در سطح بین المللی نمونه این پروژه در ۲ سال انجام می‌شود، ولیکن نباید فراموش کرد که این پروژه در زمان اعمال تحریم علیه کشور و شیوع کرونا و در این زمان کوتاه انجام شده است.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی، حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی تاکید کرد: مدل اجرای این پروژه ملی یک مدل علمی بوده و ستاد در حال تدوین این مدل و به کارگیری آن در طراحی و ساخت بقیه سیستم‌های حمل و نقل جاده‌ای، دریایی و هوایی است؛ چرا که به کارگیری مدل جدید از نظر کاهش هزینه و زمان تاثیر بسیار زیادی در کشور خواهد داشت.
منطقی، شبکه شدن شرکت‌های دانش بنیان و ایجاد توان برای انجام یک پروژه کلان ملی را از دیگر دستاوردهای این پروژه دانست.
۱۱ گروه علمی و دانش بنیانی که در این پروژه مشارکت داشتند
به گزارش ایسنا، گروه ریلی ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی، حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی با همکاری مترو تهران، واگن سازان و شرکت‌های فعال این حوزه پروژه کلان بومی‌سازی قطعات مورد استفاده در مترو را در دستور کار قرار دادند. در آغاز راه پروژه ساخت داخل واگن مترو در کشور ۲۸ درصد فناوری‌ها بومی سازی شده بود و مطابق اهداف تا پایان سال، داخلی‌سازی ۸۵ درصدی در طراحی و دانش فنی واگن مترو محقق خواهد شد.
فناوری‌های بومی سازی شده در این پروژه به این شرح است:
۱. ساخت واگن‌های دوطبقه
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در یک همکاری مشترک با شرکت واگن‌سازی تهران و ۱۱ شرکت فناور در تلاش است تا بومی‌سازی واگن مترو در کشور را سرعت دهد. شرکت واگن سازی تهران یکی از تولیدکنندگان قطارهای نقلیه ریلی برقی است. این شرکت خدماتی چون تعمیرات و اورهال ناوگان ریلی برقی و خدمات فنی و مهندسی در حوزه اجرای پروژه‌های مربوط به صنعت نقلیه ریلی را ارائه می‌کند. تلاش‌های این مجموعه به توسعه صنعت حمل و نقل ریلی به ویژه بخش درون شهری منجر شده است.
تولید "یک هزار واگن یک طبقه"، "دو طبقه" و "لوکوموتیو" از محصولات این شرکت است، به گونه‌ای که تلاش این شرکت به بومی‌سازی واگن‌های دو طبقه معادل ۵۵ درصد بهای محصولات مشابه خارجی و ۲۸ درصد بهای واگن‌های معمولی منتج شده است.
این مجموعه فناور تنها شرکت سازنده واگن های مترو با بدنه آلومینیومی و تنها سازنده بدنه واگن های دو طبقه در کشور است.
۲. ساخت بوژی واگن
۱۰ شرکت دیگر نیز برای تامین زیرسیستم‌های اصلی مورد نیاز این واگن‌ها به میدان آمده‌اند. مپنا یکی از این شرکت‌ها است. شرکتی که در حال تامین و ساخت برخی زیرسیستم‌های مورد نیاز حوزه ساخت واگن ملی در کشور و ارائه آن به شرکت واگن‌سازی تهران است.
با توجه به نیاز مبرم کلانشهرهای کشور به واگن مترو، تولید لوکوموتیو با اخذ پروانه بهره‌برداری از وزارت صنعت، معدن و تجارت و تولید واگن‌های متروی خودکششی و حومه‌ای در دستور کار این شرکت قرار گرفت.
این شرکت ساخت بوژی واگن را به عهده دارد. بوژی نوعی کفی تریلی یا ارابه است که شبیه کمرشکن است، ولی تعداد چرخ‌های آن خیلی بیشتر است؛ بدین معنی که دارای محورهای متعددی است که تعداد آنها متناسب با میزان بار است و برای حمل بارهای بسیار سنگین به منظور کاهش فشار بار بر روی جاده، راه آهن و نیز اسبی که آن را می کشد، طراحی شده است.
۳. سیستم رانش مترو
جهاد دانشگاهی علم و صنعت به عنوان نهاد عمومی غیر دولتی با هدف بومی سازی و تولید دانش فنی در زمینه طراحی و ساخت محصولات صنعتی، ارائه خدمات تخصصی و انجام تحقیقات کاربردی مورد نیاز کشور در حوزه برق و مکانیک انجام می‌دهد.
این مجموعه به عنوان یکی از مجموعه‌هایی است که در طرح ملی بومی‌سازی واگن‌های مترو در حوزه طراحی سیستم رانش مترو با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری همکاری دارد.
۴. تولید گیربکس‌های کاربردی در واگن‌های مترو
یکی از شرکت‌های دانش بنیان نیز گیربکس‌های کاربردی در واگن‌های مترو را به تولید رساند.
۵. طراحی سیستم اطلاع‌رسانی مسافر
یکی دیگر از شرکت‌های فناور فعال در حوزه ریلی کشور وظیفه تامین و ساخت PIS سیستم اطلاع رسانی مسافر را بر عهده گرفته است.
۶. ساخت ترکشن موتور
یکی از شرکت‌های فناور فعال در ارائه خدمات در حوزه صنعت حمل و نقل ریلی، اقدام به طراحی ترکشن موتور کرده است.
۷. بازسازی انواع ماشین
یکی دیگر از مجموعه‌های فناور به لیست شرکت های مؤثر در این طرح پیوست تا در کنار شرکت دیگر به ساخت ترکشن موتور واگن‌های مترو بپردازد.
۸. تامین قطعات حیاتی مترو
یکی دیگر از شرکت‌ها با همکاری با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تامین قطعات مورد نیاز این حوزه را در دستور کار خود قرار داده است.
۹. ساخت درهای مترو
یکی از شرکت‌ها ساخت درهای مترو بر اساس استانداردها و ایمنی بالا را بر عهده گرفته است.
۱۰. ساخت ترمز واگن های مترو
طراحی و تولید تجهیزات برق و الکترونیک صنعتی، طراحی، تولید تجهیزات، نصب و راه اندازی سیستم‌های حفاظت کاتدی، پایش خوردگی از جمله زمینه‌های همکاری یکی دیگر از شرکت‌ها با این پروژه ملی است. این مجموعه فناور تامین مقاومت ترمزی واگن‌های مترو را به عهده گرفته است.
۱۱. تولید چرخ‌های واگن مترو
یکی دیگر از مجموعه‌های فناور با همکاری در طرح ملی واگن سازی تولید انواع بانداژ قطارهای باری، مسافری، لوکوموتیو و قطارهای شهری مطابق با استانداردهای بین المللی را در دستور کار خود قرار داده است.
